Hugh Lupton – Stars and their Consolations (June 2021)
For Beyond the Border Festival 2021 we commissioned Hugh Lupton, Daniel Morden and composer Sarah Lianne Lewis to create a new project Stars and their Consolations. We asked Hugh to share more about the Storyteller Adventurer commission which will be performed at the festival and available online between 2-3 July.
Beth yw'r prosiect?
Mae Sêr a’u Cysyniadau’n brosiect newydd a gomisiynwyd gennyf fi fy hun, Daniel Morden a’r cyfansoddwr o Gymru Sarah Lianne Lewis.
Ychydig flynyddoedd yn ôl addysgodd Daniel Morden a minnau gwrs ar fytholeg y cytserau yn ‘Amari Center’ Stella Kassimati ar Creta. Wedi hynny roedden ni o'r farn y byddai'n ddiddorol ac yn bleserus i lunio perfformiad o set o'r chwedlau hyn. Gwnaethom ystyried ei wneud yn amlddiwylliannol, ond cododd hynny gwestiynau am briodoldeb diwylliannol (yn enwedig gan fod yna lawer o chwedlau cytser Indiaidd Americanaidd rhyfeddol).
Rydyn ni wedi bod yn gweithio ers blynyddoedd gyda mytholeg Roegaidd ac roedden ni’n gwybod bod yna wythïen gyfoethog o chwedlau am sêr ym Metamorphoses Ovid. Gwelsom y byddai aros o fewn un diwylliant yn rhoi cydlyniad i'r darn - byddai popeth yn byw yn yr un byd dychmygus. Felly dyma ni'n setlo ar y Groegiaid.
Aethom at Beyond the Border i drafod y syniad. Roedd gan Naomi Wilds ddiddordeb mewn creu cysylltiadau trawsddisgyblaeth ac awgrymodd y gallem weithio gyda chyfansoddwr. Gwnaethom ychydig o ymchwil a dod o hyd i Sarah Lianne Lewis. Roeddem yn teimlo y gallai ei chyfansoddiadau ategu a helaethu’r chwedlau a gwneud gofod clywedol iddynt fyw ynddo. Roedd ganddi ddiddordeb, a llwyddodd yr ŵyl i gomisiynu'r darn.
Mae wedi bod yn broses hynod ddiddorol, yn anad dim drwy ail-ymdrin â Mytholeg Roegaidd yn sgil y mudiad ‘Me-Too’. Mae chwe wythnos yn dal i fynd cyn y perfformiad cyntaf yn yr ŵyl; rydyn ni wedi bod yn gweithio ar-lein a'r wythnos nesaf byddwn ni'n cyfarfod wyneb yn wyneb am y tro cyntaf ac yn ymarfer gyda'n gilydd. Mae wedi bod yn gydweithrediad cyffrous. Bydd y sioe yn gymysgedd cyfoethog o chwedleua a seinwedd.
Sut all pobl gymryd rhan?
Rydyn ni'n gwneud dau berfformiad yn BtB, un mewn pabell fawr, ac un y tu allan o dan y sêr gyda'r gynulleidfa'n gwrando ar glustffonau. Bydd ar gael ar gyfer ffrydio byw hefyd fel rhan o Ŵyl Ar-lein Beyond the Border.
Dywedwch fwy wrthym amdanoch chi eich hun?
Rydw i wedi bod yn ennill fy mywoliaeth drwy chwedleua ers diwedd y 1970au. Bûm yn ymwneud â theatr stryd, a gennyf obsesiwn am faledi; roeddwn i'n ysgrifennu (chwedlau a barddoniaeth) ac yn gwneud tipyn o addysgu i gadw dau ben llinyn ynghyd. Roedd chwedleua yn fath o ddewis rhesymegol oedd yn tynnu llinynnau ynghyd. Dechreuais weithio mewn ysgolion yn bennaf (y brentisiaeth orau posibl). Yna ym 1985 ffurfiais ‘The Company of Storytellers’ gyda Ben Haggarty a Sally Pomme Clayton. Ein cynllun oedd dod â chwedleua i gynulleidfaoedd o oedolion. Buom ar daith gyda'n gilydd am flynyddoedd. Bryd hynny roedd yn ymddangos bod adfywiad digymell yn y gelf hon wrth i bobl ledled y wlad (yn aml nad oedd yn adnabod ei gilydd) ddechrau arbrofi gyda chwedleua. Ers hynny rwyf wedi cydweithio â Daniel, Chris Wood, Helen Chadwick, Rick Wilson, Nick Hennessey, Sam Sweeney (ymhlith eraill)… ac wedi gweithio fel unigolyn. Rwy'n byw yn Norfolk, ond wedi perfformio ledled y byd.
Rydw i hefyd yn awdur. Rydw i wedi ysgrifennu dwy nofel ‘The Ballad of John Clare’ & ‘The Assembly of the Severed Head’. Rwyf wedi cyhoeddi llawer o gasgliadau o straeon gwerin a chwedlau tylwyth teg (y rhan fwyaf ohonynt ar gyfer plant). Ond chwedleua yw fy angerdd - mae rhywbeth yn digwydd i'r gair pan fydd yn cael ei fynegi ar lafar; mae'n cyrraedd lle gwahanol i'r gair ysgrifenedig. Mae ganddo'r pŵer i ennyn ac ymbil.
Gweld yn y Cyfnod Clo
Yn ystod y cyfnod clo rwyf wedi bod yn ysgrifennu fy nhrydedd nofel, gan ddatblygu’r ddau ddarn y byddaf yn eu perfformio yn BtB (enw’r llall yw ‘Crying like a Fire in the Sun’), ac yn gweithio ar y tyddyn bach lle rwy’n byw. Rwy'n edrych ymlaen at droi fy nghefn ar zoom a dychwelyd i berfformio byw go iawn.
O safbwynt y sgrin, dros y flwyddyn ddiwethaf rwyf wedi mwynhau treillio trwy ôl-gatalog anhygoel Jools Holland yng nghwmni ei westeion amrywiol yn ei raglen cyfnod clo ‘Later’. Rydw i o’r diwedd wedi gweithio fy ffordd trwy set focs o’r ‘Handmaid’s Tale’(rhagorol); wnes i edmygu ‘Normal People’, ac ar-lein fy hoff ddigwyddiadau oedd (Wild about Story) Tracey Collins, Storyteller’s Bookclubs’.
Stars and their Consolations will be performed on Friday 2 July 9pm and Saturday 4 July 10pm at Beyond the Border Festival at Dinefwr. It will also be available online on Saturday 4 July 10pm.
Tickets for live festival and online events available from our Box Office.